De duivelsdriehoek in ontwikkelingssamenwerking

Drs. Hans R.J. Sluijter
Voorzitter Updaid
hans@updaid.nl

In de jaren dat ik in het bedrijfsleven werkte nam ik tijdens een zakengesprek regelmatig de duivelsdriehoek bij de hand. Het is een handige managementtool om inzicht te verschaffen in wat de klant nu daadwerkelijk wil. Tijdens een gesprek teken je onderstaande driehoek op een flip-over met de steekhouders Tijd, Kwaliteit en Prijs.

Daarbij stel aan de klant de vraag wat hij/zij het belangrijkste vindt. Het meest gegeven antwoord dat ik tegenkwam was Kwaliteit. Het verhaal gaat dan als volgt: als je kiest voor Kwaliteit, boet je in op Tijd en Prijs. Het project is dan dus duurder en het duurt langer tot het project is verwezenlijkt. Daarom heet het ook een duivelsdriehoek: kies je voor een bepaalde steekhouder, dan gaat dat ten koste van de andere steekhouders.

Maar gelang het project vorderde werd het belang door mijn klanten meestal meer in de richting van Prijs of Tijd verplaatst. Het moest goedkoper en/of binnen een strakkere deadline.

Tijdens grote projecten kun je tijdens de klantgesprekken over de duivelsdriehoek blijven filosoferen. Je kunt de rode dot, afhankelijk van de strategie, op alle plaatsen binnen de driehoek plaatsen, gecentreerd, link gecentreerd, midden tussen twee hoeken, et cetera. Kies je voor een uiterste hoek, dan vallen de andere steehouders hoger uit. Precies in het midden lijkt een mooie balans, maar dan heb je én geen topprijs, én geen topkwaliteit, én geen topdeadline. Het is maar wat je wilt. Er zijn varianten op de duivelsdriehoek denkbaar in de vorm van een duivelsvierkant of -ruit. Als vierde steekhouder kun je bijvoorbeeld kiezen voor Focus, Logistiek of Risico.

Ik word regelmatig aangesproken op de kosten van het meten van effectiviteit. Ontwikkelingssamenwerking heeft de zogenaamde overheadkosten, meestal geraamd op 9% van een subsidie. Om deze overhead niet op te jagen vindt men het al snel prima als de boekhouding sluitend is. Maar heb je daarmee een goedkoop project? Wat is een goedkoop project?

Ik meen dat bij een project sprake is van een duur project als er geen doelen bereikt worden, omdat je dan geen waar voor je geld hebt. In mijn ogen is een project niet per definitie duur als je veel overhead hebt. De ontwikkelingswerkers die ik sprak vonden dat je niet boven de 9%-15% moet gaan zitten met overheadkosten omdat het dan te duur is. Ik sluit me niet bij die mening aan. Als je een lage overhead hebt maar je weet niet of je doelen zijn bereikt, dan heb je een duur project. Als je een lage overhead verkiest laat je het risico van niet behaalde doelen in het midden. Natuurlijk check je op boekhouding maar deze administratieve handeling is niet sluitend.

Een goedkoop project is in mijn ogen een project waarbij (je weet dat) de doelen zijn bereikt. Maar ook niet tegen elke prijs. Als je overhead 90% is, overdrijf je. Als de gelden terecht komen, binnen een redelijke overhead, dan heb je een goedkoop project. Een goedkoop project haalt de vooropgestelde doelen die gecontroleerd en bewezen zijn. Wat het kost om dit te bewijzen is keuze. Hoe meer je een project wilt neerzetten die goedkoop is, hoe minder risico op gebreken binnen een project.

Veel ontwikkelingswerkers draaien de begrippen duur en goedkoop om en dat is in mijn ogen een misopvatting. Velen menen ook dat je een keuze moet maken voor alle projecten maar dit kan juist verschillen als je het vooraf maar aangeeft. Je hoeft niet voor alle projecten binnen die 9% te blijven. Je kunt kiezen voor 20%, zelfs 30%. Soms is dat heel gezond omdat het een nulmeting betreft, een risicoproject of een project dat gezien kan worden als een prototype. De steekhouder Tijd vind ik binnen ontwikkelingssamenwerking minder van belang dan in het bedrijfsleven.

Ik wil graag aan u de duivelsdriehoek voor ontwikkelingssamenwerking voorleggen. Het geeft in mijn ogen een beter inzicht van projectmatig denken en handelen. Je bepaalt ermee je insteek en stuurt ermee bij. De steekhouders sluiten nauw aan bij de kwadranten waar ik eerder over schreef (zie: ‘Systeemdenken in kwadranten’).

Met Focus bedoel ik dat het uitgesloten wordt dat doelen niet gehaald wordt. Er is controle op de boekhouding, de track record van een hulporganisatie in het Zuiden en middels kwantitatieve studies op de output/outcome. Om voor deze steekhouder te kiezen heb je een budget nodig dat hoger is dan 9%. Het is minder interessant of er draagvlak binnen samenlevingen met het project gecreëerd wordt. De PR staat op een laag pitje.

Wanneer binnen een project gekozen wordt voor lage Overhead, dan zal is de focus op doelen niet inzichtelijk worden. Het draagvlak is een stuk lager omdat ook de PR om draagvlak te creëren geld kost.

Wanneer binnen een project gekozen wordt voor een strategie Draagvlak, dan wordt het belang van PR en het creëren van draagvlak binnen een samenleving van belang. Met die samenleving doel ik voornamelijk aan het land van herkomst van de subsidiegever. Een dergelijke PR jaagt je overhead omhoog omdat je investeert in infrastructuur, flyers, mensen, beeldmateriaal. Ik meen dat de meeste hulporganisaties in Nederland dit belang als meest wezenlijk ervaren. Organisaties zoals Artsen Zonder Grenzen, Wereld Natuur Fonds, Unicef en Amnesty International publiceren aan de lopende band artikelen zonder in te gaan op bewezen output van hun gelden. Als je een persbericht leest met cijfers over een bepaalde branche in een bepaald land, dan weet je dat er geen link gemaakt wordt met de effectiviteit van de eigen output maar met draagvlak. Een organisatie wil dan uitleggen dat zij broodnodig zijn. Het zijn berichten die een beetje kort door de bocht zijn.

• ‘Nog steeds sterven in Afrika jaarlijks x kinderen tijdens de bevalling. Unicef helpt daarbij…’
• Wereld Natuur Fonds is tegen de biobrandstof waardoor afgelopen maand x hectare oerwoud is vernietigd. Elk jaar worden er ….
• ‘Amnesty is in de pen geklommen met het schrijven van brieven na de terdoodveroordeling van X. Wereldwijd vinden nog steeds x executies plaats zonder proces…’
• Op 3 mei 2010 publiceert Artsen Zonder Grenzen ‘Verdeeldheid in Nederlandse samenleving over hulp aan derdewereldlanden’. Een onderzoek van Artsen zonder Grenzen uitgevoerd door Maurice de Hond geeft aan dat 53 procent van de Nederlanders twijfelt aan het nut van hulp aan derdewereldlanden, aldus Artsen Zonder Grenzen. Het is totaal niet de taak van AZG om dit uit te zoeken. Zij zouden hun geld in eigen controle moeten steken. Het nut van dit onderzoek is puur gebaseerd om zichzelf in de kijker te spelen.

Als ik dergelijke berichten lees, dan twijfel ik immer aan de impact op microniveau. Veel organisaties die politiek bedrijven zijn hier meester in. Op zich is dat niet verkeerd. Op politiek niveau moeten processen ook uitgevochten worden, maar het gevaar bestaat dat organisaties hier te ver in doorschieten waardoor er wildgroei ontstaat binnen de projecten. Er zijn geen meetstudies met prestatiecijfers. Track-records van samenwerkende NGO’s worden al helemaal niet gecontroleerd omdat de track recordcijfers broodnodig zijn voor draagvlakstrategie. De steekhouder Draagvlak zou ook vervangen kunnen worden door Politiek.

Tenslotte kan men een eventueel duivelsvierkant of -ruit voltooien met steekhouders zoals Tijd, Duurzaam of Urgentie.

Meer lezen van Hans Sluijter:

• Geen verantwoording door verantwoordelijken
• Goedgezind
• Hoge ambtenaren laten docenten in Tanzania hun kinderen lynchen
• Systeemdenken in kwadranten
• Onderzoek jongeren over statistiek ontwikkelingslanden
• Salarissen directeuren goede doelen (part 2)
• Salarissen directeuren goede doelen (part 1)
• Mijn pendulum met Prof. Dr. Gerrit Huizer
• Ontwikkelingsorganisaties leveren geen bewijzen
• Abraça-me (Omhels me dan); Ter nagedachtenis aan Eef
• Nostalgie anno 1984: voedseltransport naar Polen
• Kinderarbeid in de koekjesfabriek (PR-shoppen met Kidsrights)
• ‘Canned hunt’, kat in het bakkie
• De geheime roze formulieren van Minbuza
• Circulatiesnelheid; een nieuwe stelling voor ontwikkelingseconomie
• De verwoesting van het regenwoud of het koraalrif?
• De Agendatheorie
• De Mangoboom
• Westen rooft ontwikkelingslanden leeg van zijn goud
• Nelson Mandela en Thabo Mbeki beticht van genocide
• Geboortebeperking in Nederland?
• Verslag fraude NOVIB en SACCS